Khi nhu cầu phát triển, giao thương về kinh tế không ngừng được tăng cao thì nhu cầu dịch thuật – chuyển hóa ngôn ngữ giữa các quốc gia, các nền kinh tế cũng vì thế mà trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Dịch thuật đã và đang tạo nên một ngành kinh tế tri thức với tiềm năng vô cùng lớn. Tuy nhiên, để khai thác được tiềm năng này đòi hỏi các đơn vị dịch thuật không những đảm bảo được chất lượng bản dịch, sự uy tín cũng như các chính sách khách hàng tốt.
Dịch thuật không khó nhưng nghề dịch thuật chuyên nghiệp lại khá kén người vì sao?
Thời gian gần đây, dịch thuật trở thành vấn đề được quan tâm đặc biệt trong đời sống văn học khi hàng loạt tác phẩm dịch ngay khi phát hành đã hứng chịu không ít những chỉ trích của những dư luận, báo chí. Ngay cả những dịch giả gạo cội nhất cũng không nằm ngoài luồng dư luận này. Nhiều người bị cho là dịch sai, dịch quá sát nghĩa, dịch quá thoát văn bản hay thậm chí là dịch tục tĩu. Vậy để tìm hiểu sâu hơn về cách hiểu tác phẩm dịch thuật văn học khách quan và công bằng hơn thì công ty dịch thuật PROLINGTRANS xin gửi tới cho các bạn một số phong cách dịch thuật cơ bản và cốt lõi trong chuyên ngành dịch thuật.
Bạn cần hiểu rõ DỊCH THUẬT LÀ GÌ ?
Cùng với kinh nghiệm, những trải nghiệm gắn bó lâu năm với dịch thuật thì Dịch giả Lê Hồng Sâm ( 84 tuổi ) định nghĩa đơn giản là : “dịch thuật là công việc phục tùng một cách sáng tạo” – tức, trước hết phải chuyển tải được đúng nội dung, tinh thần của bản dịch và sau đó, phải mang đến cho bản dịch độ gần gũi với người đọc bản địa bằng năng lực của mình. Người dịch phải xác định cho mình một phong cách dịch để vừa giữ được tinh thần của tác phẩm gốc mà vẫn giúp bản dịch không quá khó tiếp nhận đối với độc giả trong nước “.
Xu hướng và phong cách dịch thuật hiện nay.
Dịch thuật có hai xu hướng: dịch theo xu hướng bản xứ hóa hoặc dịch nhưng mang những yếu tố ngoại lai trong tác phẩm đến độc giả. Đồng thời dịch thuật ngày nay ngoài việc phải truyền tải nội dung tác phẩm trọn vẹn, còn phải lựa chọn ngôn từ phù hợp với hiện đại. Cái khó ở chỗ, việc sử dụng ngôn từ, từ ngữ không phù hợp với thực tế cũng gặp phải nhiều rào cản từ phía đón nhận của độc giả. Dịch giả sẽ không thể nào sử dụng ngôn ngữ của mấy chục năm về trước để chuyển tải nội dung cho độc giả ngày nay, cũng như, việc dịch thẳng những cụm từ thô, tục – vốn tồn tại rõ rành rành trong bản gốc – hẳn khó chấp nhận trong thế hệ trước đây. Nhất là những tác phẩm dịch thuật tiếng Nga, hay tiếng Pháp, tiếng Anh, Đức ….
Theo dịch giả Trịnh Lữ, ở Việt Nam, trước đây cũng có xu hướng bản xứ hóa khi mọi tên riêng đều được dịch cho người Việt dễ đọc, dễ hiểu. Ngày nay, các dịch giả đang chú trọng yếu tố ngoại lai của bản gốc hơn, điều đó đáng mừng vì con người đang hướng đến một thứ ngôn ngữ chung – ngôn ngữ của nhân loại. Đối với ông, việc giữ nguyên những yếu tố ngôn ngữ, văn hóa trong tác phẩm gốc cũng góp phần làm phong phú thêm cho tiếng Việt. Như vậy, dịch giả Trịnh Lữ cũng có cùng quan điểm với dịch giả Lê Hồng Sâm rằng “độ” của dịch thuật đến đâu, việc bản xứ hóa hay tôn trọng cái ngoại lai đến đâu, thì đều phụ thuộc vào người dịch và lựa chọn của họ.
Nên nhìn nhận Dịch thuật như thế nào khách quan nhất ?
Dịch thuật là một nghệ thuật có tính chính xác. Một khi nó là nghệ thuật, nó ắt mang dấu ấn sáng tạo của người dịch. Theo dịch giả Trĩnh Lữ thì trong văn học, khó tìm đâu một bản dịch đúng, chuẩn nhất. Thay vì đó, ông đặt ra vấn đề dịch theo một trong 2 xu hướng mà dịch thuật PROLINGTRANS đã đề cập phía bên trên. Theo dịch giả Trịnh Lữ thì ở Mỹ, có một hiện tượng phổ biến, đó là người ta thường không quan trọng dịch đúng bao nhiêu mà quan trọng là khi những tác phẩm nước ngoài đến với họ, nó trở thành một “bản dịch tiếng Anh tiêu chuẩn” trong ngôn ngữ và văn hóa Mỹ. Điều đó đồng nghĩa với việc dịch giả tước bỏ mọi giá trị văn học bản địa của bản dịch, thay vào đó là một tác phẩm hoàn toàn mới, một sản phẩm được Mỹ hóa.
Các dịch giả dịch thuật hàng đầu Việt Nam
“Dịch là sự tiếp biến, thương lượng giữa các nền văn hóa”. Tất nhiên, để sự thương lượng này thỏa đáng nhất và mang lại bản dịch hay, chất lượng cho độc giả thì cần đến tâm, tài của người dịch. Muốn chuyển tải được cái hồn của tác phẩm gốc là chính bản thân các dịch giả phải quyết định, nhưng nếu chấp nhận những yếu tố ngoại lai mà mang được cái hồn của tác phẩm khiến người đọc say mê thì điều đó vẫn nên làm hơn. Đó cũng là những gì mà Dịch giả Đặng Thị Hạnh góp ý kiến trong buổi tọa đàm dịch thuật đã diễn ra tại Hà Nội.
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên bày tỏ: “Không thể chỉ vì vài ba lỗi sai mà “hất tung” cả bản dịch, không khác gì hất tung cả chậu nước khi có vài hạt bụi bẩn. Đáng lẽ nói là “phê bình”, thì bây giờ người ta toàn dùng từ “bị đánh”, “bị ném đá”, cách dùng từ đó cũng đã thể hiện thái độ phê bình nặng nề như thế nào”.
Bởi vậy, Qua câu chuyện kể trên Dịch thuật PROLINGTRANS hy vọng bạn sẽ hiểu được những vướng mắc trong cách nhìn nhận dịch thuật đối với các tác phẩm văn học, trong lĩnh vực dịch thuật văn hóa …
Bài viết tư liệu được tổng hợp bởi dịch thuật PROLINGTRANS
(Tổng hợp)
