Tiếp nối phần 1 về đề tài sự hình thành và phát triển của dịch thuật cũng như những tác động lớn của dịch thuật tới sự phát triển kinh tế – xã hội, các tiến bộ của loài người … được lịch sử ghi nhận. Dưới đây là tiếp phần 2 của loạt nội dung về lịch sử dịch thuật.
Dịch thuật – Những nét mới trong thời kỳ hiện đại
Vào đầu thời kỳ hiện đại của các nước châu Âu, sau khi ngành in ấn được phát minh thì việc xuất bản sách và dịch thuật đã bắt đầu nở rộ. Dịch thuật chia làm hai trường phái, diễn dịch và chuyển ngữ. Trường phái diễn dịch đem văn bản nguồn diễn giải ra một cách đơn giản nhất sao cho số đông dân chúng có thể hiểu được mà không cần thuộc tầng lớp trí thức. Trường phái thứ hai là chuyển ngữ. Dịch văn bản gốc thành nhiều thứ tiếng khác nhau để thuận tiện cho việc truyền tải kiến thức và giao lưu văn hóa, thường là những tác phẩm về tôn giáo hoặc khoa học.
Khái niệm dịch thuật hình thành ở nước Đức thời lãng mạn chủ nghĩa đi ngược lại quan điểm Hy-La, quan điểm mà cùng thời đó được duy trì rất lâu bởi giới thực hành Pháp, những người chủ trương Pháp hóa một cách quá đáng. Có thể đánh giá được việc đảo ngược quan điểm nếu tham chiếu những gì Rudolf Pannwitz khuyến nghị (Berman, 1984, tr.36): “Các bản dịch của chúng ta, kể cả những bản hay nhất, đều xuất phát từ nguyên tắc sai lầm là muốn Đức hóa tiếng Phạn, tiếng Hy Lạp, tiếng Anh, thay vì phải Phạn hóa, Hy Lạp hóa, Anh hóa tiếng Đức (…). Sai lầm căn bản nằm ở chỗ bảo lưu trạng thái thứ yếu của ngôn ngữ mẹ đẻ thay vì phải để nó tuân phục những xung lực tàn bạo của ngoại ngữ.”
Tuy nhiên ngợi ca những gì dịch thuật mang lại cho ngôn ngữ mẹ đẻ chẳng phải là đề tài gì mới. Đó là những gì Joachim du Bellay đề xuất trong Deffense et illustration de la langue françoise (1548): “Nếu người La Mã (hẳn ai đó sẽ nói) không quan tâm đến công việc dịch thuật như vậy, thì bằng cách nào họ có thể làm giàu được ngôn ngữ của mình, đến mức khiến nó trở nên ngang bằng với tiếng Hy Lạp?” (Longeon, tr.157). Nhưng đó chỉ là bước đầu của chu trình vốn bao gồm ba bước: bước “thích nghi”, từ khóa của thời Phục Hưng; bước thứ hai là “bắt chước”; bước thứ ba cao cấp hơn hai bước trước đó và nhắm tới “làm rạng danh” ngôn ngữ mẹ đẻ bằng cách tạo ra những tác phẩm mới. Rome đã trải qua toàn bộ chu trình này, và đây cũng là chu trình của thời Phục Hưng.
Những cột mốc dịch thuật đáng nhớ.
Dịch thuật không những giúp xoá nhoà khoảng cách về ngôn ngữ giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ. Thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hoá – xã hội nhưng dịch thuật cũng có thể trở thành yếu tố thay đổi lịch sử, gây hậu quả nghiệm trọng. Một số những cột mốc đáng nhớ đối với quá trình vận động của dịch thuật thế giới :
Năm 382, mấu chốt của vấn đề nằm ở những bản dịch thuật Kinh Thánh. Trong năm đó, Đức Giáo Hoàng Damasus ủy thác cho St. Jerome dịch Cựu Ước và Tân Ước sang tiếng Latin từ các văn bản tiếng Hy Lạp và tiếng Hebrew gốc. Các tác phẩm mới được gọi là Vulgate. Hàng ngàn năm nay, nó là phiên bản duy nhất của Kinh Thánh mà hầu hết các tín đồ Kito đều gặp phải.
Bắt đầu từ thể kỷ 18, khalip của triều đại Abbasid, ủy thác việc dịch các công trình học thuật tiếng Hi Lạp sang tiếng Ả Rập. Trong một khoảng thời gian khi châu Âu và Đế chế Byzantine có những triết gia gần như bị lãng quên như Socrates, Aristotle và Plato, người Hồi giáo đã giúp cho ý tưởng của họ còn tồn tại đến ngày nay.
Năm 1956, căng thẳng của cuộc Chiến tranh Lạnh đang tăng cao, thủ tướng Nga Nikita Khruschev nói với một nhóm các nhà ngoại giao phương Tây, “Chúng tôi sẽ chôn vùi bạn.” Phương Tây coi đó là một mối đe dọa, và nó làm bùng lên ngọn lửa của sự sợ hãi và căng thẳng giữa cộng sản Nga và tư bản chủ nghĩa Hướng Tây. Tuy nhiên, điều này quả thực đã gây nên những hậu quả nghiêm trọng. Khruschev đã không có ý đe dọa. Ông đã sử dụng một câu nói của người Nga “Мы вас похороним!”. Được dịch chính xác thì là “Bọn tao sẽ có mặt tại tang lễ của mày” hoặc “Bọn tao sẽ sống lâu hơn mày”. Trong bài phát biểu khác trong năm 1963, Khruschev làm rõ, “Tất nhiên chúng tôi sẽ không chôn các ông với một cái xẻng, mà chính giai cấp công nhân của các ông sẽ chôn vùi các ông”.
Theo tờ New York Times, NSA đã dịch sai từ tiếng Việt sang tiếng Anh tin tình báo từ Bắc Việt Nam. Sau đó, họ đã từ chơi sửa nó. Thay vào đó, họ tăng gấp đôi, làm sai lệch bản dịch và phá hủy các tư liệu gốc. “Một vấn đề, ví dụ. bản dịch của một cụm từ trong ngày 4/8 truyền đến Bắc Việt. Một trong số các tài liệu có cụm từ “chúng tôi hy sinh hai đồng chí” ám chỉ đến thương vong trong các cuộc đụng độ với tàu Mỹ vào ngày 2/8 – được dịch chính xác là “chúng tôi hy sinh hai tàu”. Cụm từ đó được sử dụng để gợi ý rằng Bắc Việt đã báo cáo mất một tàu trong trận chiến ngày 4/8, các quan chức tình báo cho biết.
1.313.000 người chết, vô số người bị thương, và những tác động môi trường nặng nề của chất độc da cam vẫn tiếp tục cho đến ngày nay.
Năm 1877, nhà thiên văn học người Ý Giovanni Schiaparelli Virginio bắt đầu lập bản đồ bề mặt của sao Hỏa: biển, lục địa và các kênh, cái mà anh ta gọi là “canali” May mắn thay cho thể loại khoa học viễn tưởng, nhà thiên văn học nói tiếng Anh dịch “Canali” là kênh rạch. Điều đó ngụ ý rằng không chỉ có sự sống trên sao Hỏa, mà có hẳn một nền văn minh tiên tiến, đủ để xây dựng chúng. Điều này tạo nên nhiều sự vĩ đại của khoa học viễn tưởng, giống như ‘War of the Worlds và Edgar Rice Burroughs’ H G Wells’ Một công chúa của sao Hỏa.
https://dichthuatproling.com/dich-thuat-va-su-hinh-thanh-phat-trien-qua-nhung-thoi-ky-phan-2
