Dịch thuật và sự hình thành phát triển qua những thời kỳ

7228

Ngôn ngữ đã tồn tại được khoảng 200.000 năm, và ngôn ngữ viết khoảng 7.000 năm. Điều đó tạo nên rất nhiều điều thú vị. Dịch thuật đã xuất hiện từ cách đây hàng ngàn năm. Từ những năm thuộc thế kỷ 3 TCN dịch thuật và chuyển đổi ngôn ngữ đã xuất hiện và được lịch sử ghi nhận. Trong sự phát triển chung về kinh tế xã hội ngày nay dịch thuật đóng một vai trò hết sức to lớn. Hãy cùng Công ty dịch thuật PROLING chúng ta tìm hiểu những cột mốc đáng nhớ của chuyên ngành thú vị này.

Lịch sử phát triển của dịch thuật.

Nếu bạn nghĩ dịch thuật xuất hiện chỉ mới xuất hiện từ cách đây khoảng chừng 200 100 năm thì có lẽ là bạn đã nhầm. Dịch thuật đã xuất hiện rất rất lâu trước đó. Các tác giả Hy Lạp được dịch lần đầu tiên vào thế kỷ 3 TCN. Tác phẩm của họ được dịch sát từng từ một nhưng dần dà đặt ra vấn đề đối lập giữa một bên là “ý nghĩa” nằm trong bản gốc, với bên kia là “từ ngữ”, cái phải bị thay đổi. Sự dao động giữa hai cực -đảm bảo chính xác từng chữ hay trung thực với tinh thần – kéo dài mãi cho đến thế kỷ 19 khi xuất hiện một tư duy dịch thuật hoàn toàn mới. “Translatio studii” và“Translatio imperii”

Kinh Thánh là tài liệu được dịch nhiều nhất trên thế giới.

Dịch thuật dần trở nên một vai trò quan trọng quyết định và cấu thành nên văn minh phương Tây. Khái niệm “translatio studii” (chuyển giao kiến thức), từ khóa của thời Trung Cổ, là một minh họa hoàn hảo cho điều này. Theo khái niệm này, tri thức được chuyển dịch từ Hy Lạp sang Rome, sau đó từ Rome lan tỏa đến cộng đồng Cơ Đốc giáo. Sự chuyển giao tri thức này đi cùng với sự chuyển giao quyền lực (translatio imperii): nó đã diễn ra từ Hy Lạp sang đế chế La Mã, rồi chuyển giao đến triều đại Carolin, mãi cho đến thời Phục Hưng. Dịch thuật không chỉ gắn chặt với bối cảnh lịch sử hay văn hóa mà còn là chuyện chính trị. Thêm vào đó, nếu như những gì được dịch đóng vai trò quan yếu thì những gì không được dịch cũng quan trọng tương tự.

Dịch thuật và những dấu ấn lịch sử
Lịch sử phát triển và những cột mốc đáng nhớ của dịch thuật

Quan điểm mà Roger Bacon (1214-1294) đã nhấn mạnh trong tác phẩm Opus Tertium : “Trước hết, Thượng đế thần khải cho các vị thánh của Ngài, cho họ luật lệ […]. Vì thế, tư tưởng ấy được đưa ra chủ yếu và hoàn toàn bằng tiếng Do Thái. Sau đó, chủ yếu là Aristote cải biến nó bằng tiếng Hy Lạp; rồi chủ yếu là Avicenne cải biến bằng tiếng Ả Rập, chứ chưa bao giờ được thảo ra bằng tiếng Latin, mà chỉ được dịch/chuyển giao (translata) từ những ngoại ngữ, và những [văn bản] hay nhất lại không được dịch (translata).

Tin dịch thuật có thể bạn quan tâm :

Người La Mã đã không quan tâm đến vật lý, thiên văn, toán học, mà lĩnh vực cuối cùng này người Hy Lạp lại rất coi trọng. Chính người Ả Rập đã dịch những văn bản khoa học của người Hy Lạp từ thế kỷ 8, rồi sau đó lại phát tán chúng đến phương Tây. Dịch thuật không phải là một công việc “trung lập”: người Ả Rập cảm thấy dịch thôi là không đủ mà còn làm giàu kiến thức khoa học lên rất nhiều bằng các công trình nghiên cứu của chính họ (Djebbar, 2005). Đến lượt mình, những tri thức này được người phương Tây dịch (dịch lại) và làm giàu hơn nữa. Xét tầm quan trọng của “translatio studii et imperii” thì không có gì đáng ngạc nhiên khi từ rất sớm người ta đã quan tâm đến một vấn đề then chốt, đó là những gì không thể dịch được.

Dịch thuật và những hệ luỵ xảy tới trong thực tế
Lịch sử – quá trình phát triển của dịch thuật chuyển hoá ngôn ngữ

Chính ở Rome người ta đã tạo lập các cơ sở lý thuyết đầu tiên về dịch thuật cho thế giới phương Tây, thông qua tiếng Hy Lạp, thứ ngôn ngữ có những điểm giống và cũng có không ít điểm khác biệt với tiếng Latin. Dịch thuật tài liệu về văn học, lịch sử….  Các tác giả Hy Lạp được dịch lần đầu tiên vào thế kỷ 3 TCN. Chúng được dịch sát từng từ một nhưng dần dà đặt ra vấn đề đối lập giữa một bên là “ý nghĩa”, nằm trong bản gốc và là cái phải lưu giữ, với bên kia là “từ ngữ”, cái phải bị thay đổi, vì người ta cho rằng tiếng Hy Lạp không thể dịch y nguyên sang tiếng Latin được. Do đó, Cicéron (106-43 TCN) đã trình bày phương pháp mà ông theo đuổi trong những bản dịch của chính mình: “Tôi đã không dịch chúng ra theo cách đơn giản của một người dịch (ut interpres), mà như một diễn giả (sed ut orator) tôn trọng cả câu, những tổ hợp từ hay tư duy, và đôi khi sử dụng những từ ngữ được biến chuyển cho hợp với cách nói Latin. Cho nên tôi nghĩ không cần phải dịch từng chữ một (verbo verbum reddere).” (Oseki-Dépré, 1999, tr. 19).

Dịch thuật và sự dung hoà với lịch sử
Dịch thuật gắn liên với nền văn minh nhân loại

Ở thời kỳ này, ngoài dịch thuật chuyển ngữ các tác phẩm văn học và triết học thì dịch thuật về Kinh Thánh cũng được chú trọng không kém. Dịch thuật về Kinh thánh lại là công việc cực kỳ quan trọng với phương Tây Hy-La lẫn phương Tây Do Thái-Cơ Đốc. Việc dịch Kinh Thánh không bắt đầu ở Rome mà ở Alexandrie vào thế kỷ 3 TCN. Bản Bảy Mươi (Septante) được cộng đồng Do Thái ở thành phố này dịch ra tiếng Hy Lạp, vì đó là ngôn ngữ quốc tế phổ biến nhất thời bấy giờ, cả ở khía cạnh văn học lẫn chính trị. Khi tiếng Latin soán ngôi tiếng Hy Lạp ở chức năng chính trị vào thế kỷ 4 sau Công nguyên, bản dịch Latin phổ biến nhất là bản của thánh Jérôme, tên của bản này (la Vulgate) cho thấy, nó có mục đích làm cho càng đông người hiểu càng tốt [la Vulgate xuất phát từ từ vulgata, nghĩa là “làm cho tiếp cận được, làm cho công khai”, bản thân từ này cũng xuất phát từ từ vulgus, nghĩa là “đám đông”]. Giữa thời kỳ in ấn được phát minh vào cuối thế kỷ thứ XVIII, Kinh Thánh đã được dịch ra năm mươi mốt ngôn ngữ khác nhau. Sau Kinh Thánh, cuốn sách “Imitatio Christi” đã vượt lên với số lượng ngôn ngữ dịch ra là 52 ngôn ngữ và cùng thời kỳ đó dịch ra thêm 12 ngôn ngữ khác bao gồm tiếng Breton, Catalan, Cộng Hòa Séc, tiếng Hungary, Ba Lan, và Thụy Điển. Đến các tác phẩm cổ điển. Khoảng 1000 bản dịch các tác phẩm cổ điển từ tiếng Hy Lạp và La tinh được xuất bản chỉ trong năm 1600.

Xem thêm phần 2  Dịch thuật và sự hình thành phát triển qua những thời kỳ tại đây.

Công ty chuyên dịch tài liệu ở Hà NỘi
Địa chỉ dịch thuật uy tín chuyên nghiệp ở Hà Nội
https://dichthuatproling.com/dich-thuat-va-su-hinh-thanh-phat-trien-qua-nhung-thoi-ky
Bài viết trướcHợp pháp hoá lãnh sự và một số chú ý bạn cần biết
Bài kếDịch thuật và sự hình thành phát triển qua những thời kỳ Phần 2
Dịch tiếng Anh là một trong những thế mạnh của dịch thuật PROLING. Với kinh nghiệm hoạt động lâu năm trên lĩnh vực dịch thuật chuyên nghiệp, với đội ngũ biên dịch viên, cộng tác viên đa dạng - hoạt động trên nhiều mảng chuyên ngành chúng tôi có khả năng xử lý khối tài liệu dịch thuật lớn trong ngày cho bạn. Xem thêm hồ sơ năng lực và những dự án dịch thuật chúng tôi đã triển khai tại đây. Hãy liên hệ với PROLING nếu bạn đang quan tâm tới Dịch thuật - Chuyển ngữ văn bản đa ngôn ngữ. Đt - 0978.311.692